OPINIA DO PROJEKTU ZMIAN W STATUCIE UJ

Pomimo braku dołączonego do projektu zmian Statutu uzasadnienia wydaje się, że celem tej regulacji miało być dostosowanie aktualnego brzmienia Statutu do nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 18 marca 2011 r  w zakresie tych zmian ustawy nowelizującej, które wejdą w życie z dniem 1 października 2013 r.

§ 152 ust.1 Statutu UJ

Proponowana zmiana dzieli zasadniczo pracowników (nauczycieli akademickich) na dwie grupy:

• zatrudnionych po 1 X 2013 r – i tu ustala się zasadę wprost wyrażoną w nowym brzmieniu art. 120 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, że pracownicy tacy nie mogą być zatrudnieni w uczelni wyższej dłużej niż 8 lat o ile w ciągu tego okresu nie uzyskali asystenci – stopnia naukowego doktora, a adiunkci – stopnia naukowego doktora habilitowanego (§ 152 ust. 1 pkt 3 i 4 Statutu)

oraz

• zatrudnionych przed 1 X 2013 r., tj. pod rządami ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, której art. 120 nie ustanawiał bezwzględnej zasady maksymalnego okresu zatrudnienia asystentów i adiunktów, którzy nie uzyskali odpowiednich stopni naukowych w wysokości 8 lat – i tu przewiduje się maksymalny łączny okres zatrudnienia takich osób na 8 lat – w przypadku asystentów, którzy nie uzyskali stopnia naukowego doktora i na lat 9 – w przypadku adiunktów, którzy w tym okresie nie uzyskali stopnia naukowego doktora habilitowanego (§ 152 ust.1 pkt 1 i 2 Statutu).

Co do regulacji odnoszącej się pierwszej grupy pracowników, nie budzi ona merytorycznie zastrzeżeń. Wynika to jasno z nowelizacji. Władze uczelni nie mogą inaczej kwestii długości zatrudnienia rozstrzygnąć niż przewiduje to obowiązujący od 1 X 2013 r. art. 120 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym - przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący.

Zastrzeżenia budzi jednak propozycja regulacji sytuacji pracowników zatrudnionych przed 1 X 2013 r., a to z następujących powodów.

Obecna wersja § 152 ust. 1 Statutu jest następująca:

„Okres zatrudnienia nie powinien przekraczać:

1) na stanowisku adiunkta – dla osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego – dziewięciu lat;

2) na stanowisku asystenta – dla osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora – ośmiu lat."

Z regulacją tą powiązany jest § 170 Statutu, zgodnie z którym:

„Stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim może zostać rozwiązany z innych ważnych przyczyn po uzyskaniu opinii właściwej rady wydziału albo Senatu w przypadku pracownika jednostki pozawydziałowej lub międzywydziałowej, w szczególności w przypadku, gdy nastąpiła zmiana oświadczenia o podstawowym miejscu pracy, gdy nauczyciel akademicki zatrudniony na stanowisku adiunkta nie uzyskał stopnia naukowego doktora habilitowanego w okresie wymaganym przez statut lub ustawę, a zatrudniony na stanowisku asystenta w ciągu ośmiu lat nie uzyskał stopnia naukowego doktora, z zastrzeżeniem § 152 ust. 3 i 4."

Zwrócić należy dodatkowo uwagę, że § 170 Statutu po nowelizacji ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym z 18 III 2011 r. był już nowelizowany, celem dostosowania jego treści do nowej wersji art. 125 ustawy, wchodzącego w życie z dniem 1 X 2011 r.

Zgodnie z treścią art.125 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym w wersji obowiązującej do 1 X 2011 r., stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim mógł być rozwiązany po uzyskaniu zgody organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni. Zmiana tego przepisu polegała na rezygnacji z konieczności uzyskania zgody organu kolegialnego wskazanego w statucie i zastąpienia takiej zgody koniecznością zasięgnięcia wyłącznie opinii.

Statut UJ został dostosowany do tej nowelizacji uchwałą Senatu nr 72/X/2011 z 26 X 2011 r.

Ponieważ art. 120 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym sprzed nowelizacji nie ustanawiał maksymalnych  okresów zatrudnienia, tak też, w moim przekonaniu sformułowanie zawarte w § 152 ust.1 Statutu - „okres zatrudnienia nie powinien przekroczyć (…)" nie kreowało obligu dla Rektora UJ zarówno co do:

• wypowiedzenia nauczycielowi akademickiemu stosunku pracy w przypadku, gdy we wskazanych w Statucie terminach nie uzyskał stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego;

• nieprzedłużenia umowy o pracę zawartej uprzednio na czas określony lub niezawarcia z nauczycielem akademickim umowy o pracę po upływie okresu mianowania na czas określony po upływie terminów wskazanych w Statucie w sytuacji nieuzyskania odpowiedniego stopnia naukowego;

• niezawarcia z nauczycielem akademickim, który nie uzyskał w wymaganym terminie stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego, kolejnej umowy o pracę, w sytuacji, gdy umowa taka nie była de facto kontynuacją poprzedniej (przy przerwie w zatrudnieniu).

Innymi słowy, takie sformułowanie Statutowe było swoistą instrukcją/pożądanym stanem rzeczy, a nie nakazem bądź zakazem dalszego zatrudniania pracownika ponad okresy wskazane w Statucie.

Wnioski takie wypływają przede wszystkim z użycia określenia „nie powinny", co przy uwzględnieniu treści § 170 Statutu, który daje Rektorowi wyłącznie możliwość (a nie konieczność) do rozwiązania z nauczycielem akademickim stosunku pracy na podstawie mianowania, w przypadku nieuzyskania wskazanych stopni naukowych w określonych terminach. Dodać należy, że taka możliwość, w przypadku mianowanych nauczycieli akademickich przed wejściem w życie nowelizacji z 18 III 2011 r. była dodatkowo ograniczona przez konieczność uzyskania każdorazowo przez Rektora zgody właściwej Rady Wydziału bądź Senatu.

Podsumowując rozważania historyczne, do momentu uchwalenia nowelizacji do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 18 III 2011 r., pomimo wskazania w Statucie okresów zatrudnienia osób na stanowisku asystenta bądź adiunkta w wypadku nieuzyskania przez nich w określonym czasie właściwych stopni naukowych, stosunek pracy takich osób mógł trwać w dalszym ciągu.

Biorąc pod uwagę podany wyżej kontekst historyczny, należy zwrócić uwagę na następujące regulacje ustawy o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 18 marca 2011 r. o:

• Art. 1 pkt 92, który nadaje nowe brzmienie art.120 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym:

Art.120

     „ Okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów określa statut, z tym że zatrudnienie na każdym z tych stanowisk osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego nie może trwać dłużej niż osiem lat."

• Art. 23, zgodnie z którym:

Art.23

            „ 1. Osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas nieokreślony pozostaje zatrudniona w tej samej formie stosunku pracy.

2. Osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas określony pozostaje zatrudniona na dotychczasowym stanowisku do czasu upływu okresu zatrudnienia wskazanego w akcie mianowania albo umowy o pracę."           

Kluczowa dla ustalenia rzeczywistej woli ustawodawcy nowelizującego ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym jest interpretacja uzyskana z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 29 V 2012 r.

Zgodnie z tą interpretacją znowelizowany art.120 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym należy rozumieć w ten sposób, że maksymalny okres zatrudnienia dla osoby na stanowisku asystenta, która nie uzyskała stopnia naukowego doktora  i osoby adiunkta, która nie uzyskała stopnia naukowego doktora habilitowanego, nie może przekroczyć ośmiu lat, przy czym nie podlegają zaliczeniu okresy zatrudnienia przed 1 X 2013 r. Ośmioletni okres, o którym mowa w ustawie należy zatem liczyć od dnia wejścia w życie nowelizacji, czyli od 1 X 2013 r.

Innymi słowy, zgodnie z interpretacją z MNiSzW, osoby takie maja dodatkowe osiem lat na uzyskanie właściwego stopnia naukowego, licząc od 1 X 2013 r. Równocześnie zapisów tych nie stosuje się do osób zatrudnionych na czas określony, gdyż osoby takie pozostają zatrudnione do czasu upływu okresu zatrudnienia wskazanego w akcie mianowania lub w umowie o pracę.

Dostosowując Statut UJ do wskazanej zmiany, konieczne jest zwrócenie uwagi na dwie sprawy:

• zmiana przepisów przesądza, że zatrudnienie asystentów lub adiunktów nieposiadających określonych stopni naukowych ponad okres wskazany w nowelizacji nie jest dłużej dopuszczalne – co oznacza konieczność (oblig po stronie Rektora) wypowiedzenia stosunków pracy wszystkim nauczycielom akademickim, którzy nie uzyskali stopni naukowych w ciągu ośmiu lat, licząc od dnia wejście w życie znowelizowanego przepisu, tj. od 1 X 2013 r.;

- dotychczasowe przepisy wewnętrzne UJ nie były bezwzględnie obowiązujące w tym zakresie (użycie sformułowania „nie powinno");

• zakaz dalszego zatrudniania aktualizuje się – zgodnie z treścią interpretacji uzyskanej z MNiSzW oraz zgodnie z powszechnie obowiązującymi zasadami wykładni – dopiero z upływem 8 lat, licząc od 1 X 2013 r.

- dotychczas nie mieliśmy do czynienia z zakazem, a jedynie z normą o charakterze instrukcyjnym, która mogła, aczkolwiek nie musiała być bezwzględnie zastosowana; oznacza to, że do upływu okresu wskazanego wyżej stosowanie interpretacji, zgodnie z którą przed wskazanym wyżej terminem jakiekolwiek stosunki pracy z uwagi na nieuzyskanie odpowiednich stopni naukowych muszą być bezwzględnie rozwiązane nie znajduje żadnego prawnego uzasadnienia – wręcz przeciwnie – taka regulacja prowadziłaby de facto do pogorszenia sytuacji prawnej nauczycieli akademickich zatrudnionych przed 1 X 2013 r., co jest w świetle konstytucyjnej zasady państwa prawa (art. 2 Konstytucji) oraz w świetle art. 23 ust.1 ustawy nowelizującej z 18 III 2011 r.

Z powyższymi regulacjami koresponduje zmiana art. 125 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, wprowadzona tą samą ustawą nowelizującą co ww zmiany, tj. ustawą z 18 III 2011 r. Stan po zmianie przepisów jest tego rodzaju, że organ kolegialny wskazany w Statucie, który przed zmianą musiał wyrazić zgodę na rozwiązanie stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim, nie może na dzień po zmianie skutecznie sprzeciwić się rozwiązaniu stosunku pracy przez Rektora.

Mając powyższe uwagi na względzie, konieczne jest uznanie, że propozycja zmiany Statutu przedstawiona związkom zawodowym do zaopiniowania jest nie do przyjęcia, albowiem stanowi pogorszenie sytuacji pracowniczej nauczycieli akademickich zatrudnionych przed 1 X 2013 r., co jest niedopuszczalne.

W kontekście koniecznych zmian dostosowawczych w Statucie należy wziąć pod uwagę intencję, jaka przyświecała ustawodawcy uchwalającemu nowelę z 18 III 2013 r.

Celem tej regulacji było ustalenie w sposób jednolity i bezwzględnie obowiązujący maksymalnego okresu zatrudnienia pracowników uczelni wyższych nieposiadających określonych stopni naukowych.

Zmiana taka nie jest korzystna dla pracowników, co jest oczywiste. Niemniej jednak, ustawodawca uczynił koncesję na rzecz pracowników zatrudnionych przez 1 X 2013 r. polegającą na tym, że wskazany 8-letni okres zatrudnienia musi być w stosunku do tej grupy pracowników kalkulowany od dnia wejścia w życie nowelizacji, tj. od 1 X 2013 r. O tym, że taka kalkulacja nie jest zależna od wcześniejszego brzmienia Statutu i ewentualnych okresów zatrudnienia tam ustanowionych świadczą następujące argumenty:

• nowelizacja przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym z 11 III 2011 r. uregulowała kwestię maksymalnego okresu zatrudnienia na poziomie 8 lat i zgodnie z interpretacją MNiSzW okres ten należy liczyć od 1 X 2013 r.;

• znakomita większość statutów uczelni wyższych w dniu 18 III 2011 r (dzień uchwalenia ustawy) wskazywała okresy zatrudnienia osób na stanowiskach asystentów i adiunktów nieposiadających stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego na czas 8-10 lat, nie przewidując równocześnie obligu w rozwiązaniu stosunku pracy z nauczycielami akademickimi, którzy w tym okresie czasu nie uzyskali wymaganych stopni naukowych;

• przyjęcie, że wcześniej określone w Statutach okresy są bezwzględnie wiążące i nowelizacja nie stanowi de facto dodatkowej szansy dla nauczycieli akademickich zatrudnionych przed 1 X 2013 r. czyniłoby z interpretacji wydanej przez MNiSzW wypowiedź absurdalną, skoro w pojedynczych w zasadzie wypadkach interpretacja ta mogłaby mieć zastosowanie, tj. tylko wtedy, gdy Statutowe okresy zatrudnienia byłyby wyjątkowo długie, np. 20 lat (czyli w sytuacjach wyjątkowo nielicznych);

• o tym, że intencja ustawodawcy jest tego rodzaju, ażeby z jednej strony ujednolicić maksymalny okres zatrudnienia oraz uczynić ten okres bezwzględnie wiążącym, z drugiej zaś dać nauczycielom akademickim zatrudnionym przed 1 X 2013 r. dodatkową 8-letnią szansę na uzyskanie stopnia naukowego, świadczą również zapewnienia w tym przedmiocie złożone przez Min. Barbarę Kudrycką zarówno na etapie prac legislacyjnych, jak i podczas posiedzenia Senatu UJ; Min. Kudrycka wyraźnie wskazała, że 8-leni okres dla dotychczasowych nauczycieli akademickich będzie kalkulowany od 1 X 2013 r.;

• ponieważ nowelizacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 11 III 2011 r. pociąga za sobą zasadnicze, niekorzystne dla nauczycieli akademickich i trwałości ich zatrudnienia zamiany, tj. maksymalnie określony czas zatrudnienia, który nie może być przedłużony (8 lat) oraz brak konieczności uzyskania zgody organu kolegialnego uczelni na wypowiedzenie nauczycielowi akademickiemu stosunku pracy i pozostawienia tej kwestii wyłącznie w gestii Rektora, tym bardziej przekonuje interpretacja, zgodnie z którą dotychczas zatrudnieni nauczyciele akademiccy otrzymali dodatkowe 8 lat na uzyskanie określonych stopni naukowych;

• przyjęcie zapatrywania przeciwnego do tego, że 8-letni okres, licząc od 1 X 2013 r. należy przyznać nauczycielom akademickim zatrudnionym przez 1 X 2013 r., mógłby prowadzić do sytuacji trudnych do zaakceptowania, np. natychmiastowe wręczanie wypowiedzeń pracownikom, którzy nie posiadają określonych stopni naukowych i których ŁĄCZNY okres zatrudnienia w UJ przekroczył 9 lub 8 lat

 – jest pewne, że żaden racjonalny ustawodawca (a taki model należy każdorazowo zakładać) nie zaakceptowałby takiego stanu rzeczy.

Mając powyższe na uwadze, wskazać należy, że zmiana Statutu UJ powinna być poprowadzona w ten sposób, ażeby maksymalny okres zatrudnienia osób zatrudnionych w UJ na stanowiskach asystenta lub adiunkta przed 1 X 2013 r., które nie uzyskały stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego został przewidziany na okres do 1 X 2021 r.